Күнә – ұшқалақтана жүріп бір шұңқырға аяқасты құлап кеткендік болса, тәуба – амалын тауып, әп дегенде сол шұңқырдан шығу. Басқаша айтсақ, күнә - ар-ұяттың уақытша бақылаусыз қалып, рухты жаралау болса, тәуба – жүректің үздіксіз қиналысқа түсуіне қарамастан байсалды түрде өз-өзін бақылауға алуы, сөйтіп, адами сезімдердің қайтадан күш алуы.

Ардақты сахабалар Алла расулының (с.а.у.) қасында болған кездерінде жүректерін өзгеше бір тыныштық жайлап, ал, о дүниеге анағұрлым жақындық сезініп, ерекше рухани сезімге бөленетін. Жанынан кетіп, жұбайлары мен балаларының жанына оралған кездерінде әлгі жан тыныштығын жоғалтып алудан туған мұңды әрі дүниеге берілгендіктерін айтып арызданатын, соған жайсызданатын, тіпті, құрып кетпейміз бе деп үрейленетін. Тағы бірде осындай жағдай туындағанда, олар бұл мәселені Пайғамбарымызға (саллаллаһу алайһи уә сәлләм) білдіреді. Расулалла (саллаллаһу алайһи уә сәлләм)оларды тыңдаған соң бастан өткерген бұл жағдайдың мейлінше табиғи нәрсе екендігін, егер де өзімен бір болған кездеріндегі рухани жағдайын жалғастыра алғандарында, періштелер олардың үйіне дейін қал сұрап барып, қол алысар еді дегенді білдіріп, іле былай дейді: «Егер сендер күнә жасамағандарыңда, Алла сендерден гөрі күнә жасайтын қауым жаратар еді. Олар (күнә жасағанмен артынша) Алладан кешірім сұрайтын еді, Алла да оларды кешіретін еді  (Mүслим, Tәуба, 9; Aхмед ибн Ханбәл, Mүснад, V/415; Бәйһақи, Шуабул-иман, V/409).

Күнә жасағандығына қарамастан жанданған үміттер

Сахабалардан хазірет Әбу Хұрайра дәнекерлігімен түрлі жолдармен бізге дейін жеткен бұл хадис шәріп орасан апатқа, тіпті, күпірлікке дейін жеткізетін үмітсіздік пен жазықтылық сезімін арқалаған адамның тура бір мұхиттың ортасында қалың суға батып бара жатқан кезде оған қол созған күшті білектей көмекке жеткен еді. Хадистің түсу себебіне назар аударар болсақ, сахабалардың дүниеге қызығушылығы және жаңа түскен ескерту аяттары туралы естіп, мазасы қашқан және үмітсіздік шырмауына түскен кездерінде хазірет Пайғамбар (саллаллаһу алайһи уә сәлләм) жоғарыда айтылған хадисті мысал ете отырып оларды тыныштандырды әрі ескерту мен жақсы хабарды жеткізу (инзар, табшир) тепе-теңдігін сақтай отырып әрекет етті. Осы себепті сахабалар өздері қол жеткізгілері келген жұмақ нығметтерін аңсап, үмітсіздік пен алаңдаушылықтарынан арылуға тырысқан.

Сахаба хазірет Ханзала әл-Үсәйди бастан өткергендерін былай әңгімелеуде: «Бір күні Әбу Бәкірді кездестіріп қалдым. «Қалың қалай, Ханзала?» деді. Мен не дерімді білмей: «Ханзала мұнафиқ болды» дедім. Сасып қалған Әбу Бәкір: «Субханаллаһ! О не дегенің?» деді. (Ханзала) Расулалланың (салаллаһу аләйһи уассалам) жанында болғанымызда бізге жұмақ пен тозақ туралы сондай керемет әңгімелеп берді, біз тура соларды көргендей күй кештік. Расулалланың (саллаллаһу алайһи уә сәлләм) қасынан кеткеннен кейін бала-шаға бағу дегендей күйбең тіршілікке кірісіп кетеміз. Сондықтан көп нәрсені ұмытып қалдық» дедім. Сонда Әбу Бәкір: «Уаллаһи, біз де дәл осы жағдайды бастан өткерудеміз» деді. Әбу Бәкірмен екеуміз бірге Расулаллаға (саллаллаһу алайһи уә сәлләм) бардық. Мен бірден: «Ханзала мұнафиқ болды, уа, Расулалла!» дедім. Расулалла: «Ол не сөз өзі?» деп сұрады. «Уа, расулаллаһ! Сіздің қасыңызда болғанымызда, жұмақ пен тозақ туралы айтып, есімізге саласың. Айтқандарыңыз сондай керемет, тура бір өз көзімізбен көріп отырғандай күй кешеміз. Алайда, қасыңыздан шыға сала бала-шағаның қамы, күнделікті күйбең тіршілікпен жүріп көп нәрсені ұмытып кетеміз» дедім. Сонда Расулалла (с.а.у.): «Шыбын жанымды құдіретті уысында ұстаған Алланың атымен ант етейін, менің қасымда болған күйлеріңді бұзбай зікірмен шұғылдануды жалғастыра алғандарыңда, періштелер жатқан төсектерің мен жүрген жолдарыңды күзетіп, сендермен қол алысуға тұрар еді» деді. «Дегенмен, әй, Ханзала, кейде олай, кейде бұлай ғой» дегенді қосты. Осыны әрі үш рет қайталады» (Mүслим, Tәуба, 12, 13; Tирмизи, Қияма, 59). 

Ибн Әби Мүләйка: «Мен өзінің мұнафиқ болғандығынан шошынған отыз сахабаны көрдім», – дейді1.  Олардың қорыққан тұсы сенімдегі екіжүзділік, яғни анығында күпірлігін жасырған мұнафиқ емес, Алланың әмірін түсінгеннен кейін анық өзінен талап етілген құлдықты орындай алмаудан туындаған амалдағы екіжүзділік. Әрине, бұл өте ұлық қасиет.

Көптеген хадисте ұлы Алланың өз құлының күнәлары таудай үйілген, тіпті көкке сыймайтындай болса да тәуба етсе кешіретінін (Mүслим, Тәуба, 51), сеніп әрі сауабын Алладан күтіп, рамазан оразасын ұстау талабымен өткен күнәлары кешірілетіндігі (Нәсаи, Сиям, 40; Tahрим, 1; Әбу Дәуіт, Фитан, 6), сондай-ақ, күніне жүз рет «субханаллаһ уабихамдиһ» десе, теңіздің көбігіндей қаталары болса да өшірілетіндігі, бұған қоса, кейбір ғибадаттарды орындаған жағдайда күнәлары кешірілетіндігі айтылған (Бұһари, Дағуат, 65; Mүслим, Зікір, 28; Tәуба, 31).

Мұндай хадистер адамдарды ғибадат етуге құлшындырумен қатар күнәлары кешіріледі деген мағынаны да қамтуда. «Егер тыйым салынған күнәлардың үлкенінен аулақ болсаңдар, сендердің өзге кіші күнәларыңды жасырып, кешіреміз әрі сендерді айтарлықтай бағалы тұғырға орнықтырамыз» (Ниса, 4/31) деген аятта үлкен күнәлардан аулақ болған жағдайда кішігірім күнәлардың кешірілетіндігін меңзеумен қатар, түрлі хадистерде де бес уақыт намаз, қос Жұма, қос Рамазан үлкен күнәлардан сақтанған жағдайда арасында істелген күнәларға өтем (каффарат) болатындығы айтылуда. Бар болғаны, құл қанша рет болса да күнә жасағаннан кейін шын жүрегімен күнәларын кешетін Раббысының бар екендігіне сенсін және соған бет бұрсын... (Mүслим, Tәуба, 29, 30)

Шын мәнісінде, мұның бұлайша болуына, яғни күнәларының тәуба арқылы кешірілетіндігіне дәлел ретінде Тәбүк соғысына себепсіз қатыспай артта қалған Қағыб ибн Мәлік пен оның достарының тәубалары қабыл болғандығын мысал ретінде көрсетуге болады (Tәуба, 9/102, 117-118; Mүслим, Tәуба, 53). Бұдан бөлек, күнә істеп тәубаға келгендердің күнәсіз адамдай болатындығы бір хадис шәріпте айтылған (Хайсами, Mажмауз-зауаид, X/200). Бұған қоса, бір жағынан хадистерде Ұлы Жаратушының кешірімді ұнататындығы (Бұһари, Иман, 40), тәубаны көп қабылдайтыны (Тәууаб) екендігі айтылса (Бұһари, Риқақ, 10), екінші жағынан, әр адам баласының көптеген қателіктерге бой алдыратындығы, жаза басқандардың ішіндегі ең қайырлылары көп тәуба еткендер екендігі баяндалады (Ибн Мажә, Зүхд, 30).

Құран тұрғысынан күнә

Құран Кәрім кішісінен үлкеніне, көзге көрінбейтінінен ашығына дейінгі бүкіл күнәлардан сақтандырған және күнә жасағандардың жазасы ауыр болатындығын ескерткен (Бақара, 2/276; Mаида, 5/2, 62, 63; Нұр, 24/11; Хаққа, 69/36-37).

Алдымен мына бір нәрсеге көңіл аударған жөн, Құранда күнә мен жамандық ұғымы абсолютті болып есептеледі де ол сенетіндер мен сенбейтіндерге тән етілген. Яғни, күнә мен жамандық ұғымдарының мазмұнында Ұлы Жаратушының тыйым салған өтірік, өсек, әртүрлі жамандық атаулы, зина, адам өлтіру т.б. сөз және іс-әрекеттермен қатар Алланы мойындамау, ширк келтіру, пайғамбарларға қарсы шығу және мойындамау секілді сенім негіздерін шайқалтатын іс-әрекеттер де орын алуда.

Бір жерінде өсек айту үлкен күнә болып саналса (Бақара, 2/81; Маида, 5/29), енді бір жерде ширк келтіру де үлкен күнә болып есептеледі (Ниса, 4/48; Әнғам, 6/151). Әртүрлі күнәнің соңы неге апарып соғатынын ескертіп, оны жасағандар осы дүниеде жамандыққа ұшырап немесе мәңгі тамұқтың отында жанумен қорқытылған (Исра, 17/39; Нұр, 24/11).

Енді бір жағынан Құранда міндетті түрде Ұлы Алланың барлық күнәларды кешіретіндігі (Зүмәр, 39/53), енді бірде өзіне ширк жасағандарды қоспағанда, өзге күнәлардың барлығын кешетіндігі (Ниса, 4/48) баяндалады. Үлкен күнәдан сақтанғандардың ұсақ-түйек кемшіліктері кешіріліп, қайтарымға жаннатқа қол жеткізетіндігі білдірілген (Ниса, 4/31; Нәжм, 53/32).

Осы себепті, күнәдан сақтандыру әрі күнәһарлардың жазаланатындығы айтылған жерде кешірім мен тәуба туралы айтылғаны барынша назар аударарлық. Егер Ұлы Жаратушы өз құлының күнә жасауына ешқашан рұқсат етпегенде, тәуба, Тәууаб сипаты, Ғафур, Рахым, Афуу секілді сипаттардан да сөз етпес еді. Тәуба мен кешірім туралы айтылған жерде күнә бар болады деген сөз.

Тәкаппарлықтан туындайтын күнәның нашарлығы

Жоғарыда келтірген хадистің сыртқы мазмұнынан тура бір күнәға батқан ғапылдарды жұбатып тұрғандай мағына байқалуы мүмкін. Ал анығында пайғамбарлар адамдардың күнә жасауына жол бермеуі үшін жіберілген. Сондықтан бұл хадисте күнәһарларды тәубаға келтіруге ынталандыру үшін Алланың кешірімді екендігін және күнәһарларды (жазалаудан) бас тартатындығын білдіруде. Бұл осылай, өйткені Ұлы Алла жақсы адамдарға беруді жақсы көретіндігі сияқты күнаһарларды кешіруді де жақсы көреді. Бұған Алланың - Ғаффар, Халим, Тәууаб және Афуу секілді бірнеше сипаты меңзеп тұр. Әйтпесе құлдарды періштелер секілді күнәлі іс істеуге арналмаған жаратылыс кейпінде қойып қою үшін емес. Қайта құлдарының арасында табиғи түрде ішкі әуестігіне бүйрегі бұрып, табиғаты қалағанды жасайтындарды да жаратады, кейін оларды күнәдан сақтанумен жауапты қылады және кінәлісің деп жазалаудан сақтандырады. Бұл құлдарын кейде күнәмен сынайды, артынан оларға тәубаның не екендігін үйретеді. Егер құл Алланың әмірлерін толық орындайтын болса, сауабы Аллаға тән, жоқ егерде тура жолдан таятын болса, оны тәуба күтіп тұрады. 

Хадистің айтқысы келген тағы бір мағынасы мынау болса керек: егерде сіз періштелер секілді жаратылғаныңызда, әлбетте, Алла Тағала басқа бір қауым жаратар еді. Олардың ішінде жаза басатындары да болмақ. Сонда хикметтің талабымен жоғарыда айтып өткен сипаттар соларға қатысты болар еді. Өйткені, Ғаффар (кешіру) мағфурды (кешірілуді) қажет етеді. Сондай-ақ, Разық та (ризық берушілік) марзұқты (ризық алушыны) қажет етеді…2

Басқа жағынан алып қарасақ, хадис көбінесе күнә жасамаған және өмірін ғибадат етуге арнаған адамдардың менмендік пен өркөкіректікке беріліп кетуі мүмкін деген көзқарас тұрғысынан қарастырылып, соны түсіндіруге тырысқан. Айтқандай, Расулаллаһ (саллаллаһу алайһи уә сәлләм) былай дейді: «Егер сендер күнә жасамағандарыңда одан да зор қауіп – тәкаппарлыққа ұрынасыңдар ма деп қорқам, тәкаппарлыққа» (Дайлами, Фирдаусул-ахбар, III/417) деуі арқылы осы мәселенің маңызына назар аударған.

Зәкария ибн Мұхаммед әл-Қазуини (қ.ж. 862/1457) дүниені көзге ілмейтін захидтерге ескерту мақсатында былай дейді: «Кейбіреуер діндарлық киімімен әсемденіп, Жаратушыға берілгенігі мен амалына ынта байқатады. Алайда мақсаттары - Хақ емес, халық. Іс-әрекеттерін тәкаппарлықтан, өркөкіректіктен, ғайбат сөйлеуден, жамандаудан тазартпайды. Ал анығында кімде-кім өз іс-әрекетін осындай лас қылықтардан тазартатын болса, ол Алла Тағаланың аһлақынан өзіне аһлақ жұқтырған деп білінеді. Нашар қылықтардан сақтанатын болса, оның уайым арқалаушы екендігі белгілі болады, сондықтан ол сенуге болатындардан саналады әрі оған сенім артуға болады»3.

Тәкаппарлықтың ең қауіптісі әрі ең күйретушісі – ғибадан етуден туындайтын тәкаппарлық делінген. Жүбәйр ибн Нүфайрдан (қ.ж. 80/699) «Ең нашар тәкаппарлық ол қандай?» деп сұрағанда, «Ғибадаттан туған тәкаппарлық» деп жауап берген4. Бұл көзқарасты бүкіл мұсылман ғалымдары құптаған. Адам баласы өзінің рухани мәртебесі қандай болса да, өзін өзгелерден жоғары ұстап, менен басқаның бәрі оңбады, тек мен ғана мұратыма жеттім деп қарамауы керек. Аун ибн Абдуллаһ былай дейді: «Өзіңді өзгелерден сәл де болса жоғары санауың сенің тәкаппар екендігіңе жеткілікті»5. Тағы бір Ислам ғұламасы бұл шындық турасында былай дейді: «Ғибадатқа сену – тасаууыф жолына түскендердің бастапқыда кездестірген үлкен қатері. Бұл сенім – кішігірім күдіктің адамды жеңуі және қиялдың ақыл айнасын тоттандыруынан туындап отыр. Рухани кемелденушінің (салик) бұл күдік пен қиялдан арылуы жан дүниесінің жоғарғы деңгейде нұрлануы арқылы мүмкін болады. Демек, ғибадаттан туындаған тәкаппарлық мәңгілік жолда керітартпалыққа себеп»6.

Тәкаппарлық пен күнәні салыстырар болсақ, адамды Аллаға тәуба етуге, жалынып-жалбарынуға жетелейтін күнәнің тәкаппарлыққа апаратын ғибадаттардан жоғары тұратындығы да айтылады (Бәйһақи, Шуабул-иман, V/453). Әсіресе, тасаууыф өкілдері кісілік қасиеттерді жоюға жол ашатын, ауыздықталмаған тәкаппарлыққа сақ қараған. Осындай қорқыныштан өздерін (иманды есептемегенде) хайуандар мен кәпірлерден де жоғары санамауға тырысқан. Өйткені, хайуандар Хақ алдында жауапқа тартылмайды, ал, кәпірлерге өмір бойы тәуба ету мен кешірім есігі ашық. Сондықтан, бір жағынан алып қарағанда, мүминдердің ісі оларға қарағанда өте ауыр. Ендеше, қорқатын нәрсе күнә емес, тәкаппарлық, күнәға тәуба тілемеу, күнәні жеңіл-желпі қабылдау. Бір хадис шәріпте былай делінген: «Мына үш нәрседен аулақ болып жан тапсырған адам ғана жаннатқа кіру бақытына ие болады. Олар: тәкаппарлық, өшпенділік және қарыз» (Tирмизи, Сияр, 21; Aхмед ибн Хәнбал, Mүснад, V/276, 277, 282)
Жоғарыда айтып кеткен хадис шәріпте назардан тыс қалмауы керек тағы бір жайт бар, ол күнә жасаған адамның күнәсінің артынша Алладан кешірім сұрауы болып табылады. Күнәны тәкаппарлыққа ұрындыратын ғибадаттан жоғары қылатын осы тұс екендігін ұмытпау керек. Әйтпесе, мойын идіртпеген, сиындырмайтын күнәнің қандай қадір-қасиеті бар дейсіз. Күнәға бір мағынада маңыз беріп тұрған тұс осы деуге болады.

Жылауына себеп болған күнә жасауды тәкаппарлыққа ұрындыратын ғибадаттан артық көргендердің бірі Яхия ибн Муаздың (қ.ж.. 258/871) мына бір сөзі айтарлықтай мағыналы: «Раббым, күнә арқалап өзіңе сиынуды құлшылықтарына сеніп өзіңе бет түзегеннен артық көремін»7.

Бұл айтылғандардан ғибадаттың еш құны жоқ екен деген ой тумауы қажет. Алайда, әр нәрседе болатындығы сияқты ғибадатта да ықыласты болу және ғибадаттың жалғыз өзі құлды мұратқа жеткізбейтіндігін назардан тыс қалдырмау керек. Өйткені, ғибадаттар – Алланың игіліктеріне деген шүкіршіліктің белгісі. Ешкім өзі жасаған амалдарымен жәннатқа қол жеткізе алмайды. Жәннат – Алланың беретін игілігі. Ғибадатқа Алла емес, біз мұқтажбыз. Пайғамбарымыз бір хадис шәріпте бұл жағдайды былай түсіндіреді: «Сахабаларым! Ешбірің құлшылықтарыңмен мұратқа жетпейсіңдер». Бұны естігенде сахабалардың бірі: «Уа, Расулалла, сізді де ғибадаттарыңыз құтқара алмай ма?» деп сұрайды. Сонда Расулалла (с.а.у.): «Иә, Алла өзі мейірімі мен жақсылығына бөлеп, қорғамаса мені де. Сахабаларым, турашылдықты мықтап ұстаныңдар, ғибадат етуде өлшемді сақтаңдар. Күндіздің алғашқы және соңғы уақыттарында жүріңдер (ғибадат етіңдер). Түннің бір уақытын да кәдеге жаратыңдар. (Әр іс-әрекеттеріңде) орташалықты ұстаныңдар, мөлшерден аспаңдар, сонда мұратқа жетесіңдер», – деген (Бұһари, Риқақ, 18; Mүслим, Mұнафиқин, 71-73).

Күнә, тәуба және кешірім байланысы

Күнә ұғымы, улуһият пікірі және сеніммен қатар қарастырғанда, жалпы қасиет тұрғысынан жағымсыз мәндегі ұғым. Құран Кәрім мен Сүннетте күнәдан қашу турасында қатаң ескерту бар. Өйткені, «әр күнәнің ішінде күпірлікке апаратын жол бар». Жоғарыда айтып өткен хадисті есепке алмағанда, күнәнің жағымды жағын баяндайтын қандайда бір аят немесе хадис табу мүмкін емес. Осы себепті жоғарыдағы хадис тура бір жалғыз өзі бұл мәселені айқындап тұрғандай. Оның өзі нәтижесі тұрғысынан адамды Аллаға жеткізу, адамға өзінің әлсіздігін еске салу үшін ғана.

Біз, құлдар Ұлы Алланы тек Құран мен Сүннетте көрсетілген сипаттар арқылы ғана танып білеміз. Мұндай таным Оның сипаттарының көрініс беруінің арқасында мүмкін болуда. Осы тұрғыдан келгенде, әдетте, Алла сипаттарының көрініс беруінің қажеттілігі Оны лайықты түрде танып білуіміз үшін күнәні жаратқан деп айтуға болады. Семани де атап өткендей, хазірет Адам ата жаннатта жүргенде, өзіне үйреткен Алланың бүкіл есімдерінің мағынасын әлі толық ұғынған емес еді. Тек әсемдік пен рақымдылық есімдерін білетін. Бірақ «жәләл» және «ғадаб» деген есімдерін білмейтін. Бұл мәселені жетік білуі үшін ол жер бетіне, Алланың қасірет үйіне түсуі қажет болатын8.

Ұлы Алла Құран Кәрімде адам баласын әрі артықшылық жақтарын, әрі барлық осал тұсын да танытқан. Бір жағынан оны ең жақсы бейнеде жаратқандығы, екінші жағынан, кемістіктің ең төменгі сатысына түсіп кету мүмкіндігі бар екендігін де айтып кеткен (Tин, 95/4-5). Осы себепті Ұлы Жаратушы адамға даму және кері кету тетігін беріп, күнә мен сауапты ажырата білу қасиетімен бірге жаратқан. Қалай Алланың негізгі сипаты – Рабтың көрініс беруі үшін зұлымдық пен  бәле-жала қажетті және аһлақи деп есептелсе, тура сол сияқты Рахман, Рахим, Ғафур, Афуу және Уадуд секілді сипаттарының көрініс беруі де күнәкарлардың болуын қажет етеді. Басқаша айтқанда, Афуу және Ғуфран сипаттарының нәтижесі тек күнәһарлардың өмірінде ғана анық байқалатын болады. Олай болса күнәһарлардың болуы аса қажетті. Олар Аллаға сиынады және Алла да оларды кешіреді9. Алайда, Алла күпірлікті ұнатпағандықтан, құлдарының күнәларын, жамандықтарын, зұлымдықтарын жақтырмайды. Сынақ сырынан және құлдың еркіне деген құрметке бола оларды жаратуда. Алланың Тәууаб сипатының көрініс беруі үшін күнәкар бір құлдың болуы және ол құлдың тәуба етуін қажет еді. Артынша тәубаның қабыл болуымен Алланың Афуу сипаты көрініс береді. Осы тұрғыдан келгенде күнәға орталықтанған тәуба және кешірім үштағаны құралады, сөйтіп ол адамзат баласының әрдайым сұхбаттасы болғандығы, адам болу қасиетінің негізгі нүктелерін анықтайды.

Имам Кушайри осы мәселедегі екіұдайылыққа ашық түсіндірме береді: «Алла өзіне Афуу және Ғафур (кешу және күнәсін кешіру) есімін берген кезде құлдарын күнәға итермелегендей болды»10. Яғни, Алланың кешірімді болуы үшін құлдың жаза басуы қажет; құл өзі жасаған күнәсінің соңында Алланың кешіріміне сенеді. Ибраһим ибн Әдхамның мына бір сөзі бізге жеткен: «Бір қажылық кезінде адам азайған соң Қағбаны тауап етейін деп біраз уақыт күттім. Түн болып, жаңбыр құйып кетті. Сол кезде барып адам біраз азайды. Тауап кезінде «Алла Тағалам, мені кіршіксіз пәк ете гөр, Раббым, мені күнәдан қорғай гөр» деп жалынып жатырмын. Ғайыптан бір дауыс маған былай деді: Әй, Ибраһим, сені кіршіксіз пәк етуімді сұрайсың, өзгелері маған күнәсіз ете гөр деп жалынады. Алайда, сендер күнәсіз болсаңдар, мен кімге мейірім төгемін және кімнің күнәсын кешіремін?»11

Мынау да бір шындық екенін ұмытпайық, Құран Кәрімнің баяндауына қарағанда Алла Тағала көбіне көп Рахман сипатымен көрінгісі келеді (Aғраф, 7/156; Mүмин, 40/7). Өйткені, сол сипатта көрінуі Оның қасиеттілігіне жарасады және құлдарының ең көп осы қажеттілікке мойынсұнғандығы байқалады. Алла мейірімді, сүйіспеншілігі мол, кешірімді, жанашыр, аяушы және ғафу етуші болуды қалайды. Сондай-ақ, солай айтуға болатын болса, Жаратушы Рахман сипаты арқылы көрінуін қалағанымызға қуанышты, соған разы (Aғраф, 7/156).

Қорытынды

Күнә-тәуба-кешірім ұғымдарының бір-біріне деген байланысының күштілігі сондай, олардың әрқайсысын жеке-жеке алып қарастыратын болсақ мағынасы тарылып, оларды түсіну қиындап кетеді. Күнә тәубаны қажет етеді, басқаша айтар болсақ, тәуба тек күнә болған кезде ғана белгілі бір мағынаға ие болады. Тәубаның артынан кешірім келеді, кешірім болмаса тәубаның да маңызы жоқ десек болады. Осы тұрғыдан қарастырғанда Құран күнә туралы қаншалықты сөз етсе, тәуба туралы да соншалықты сөз етеді және Алланың кешірімшіл, жарылқаушы екендігіне жиі тоқталады. 

Адам баласы табиғаты жағынан қаншалықты бір Аллаға сеніммен қараса да, тәні тұрғысынан бір уыс топыраққа, ал, рухани жағынан иләһи деммен тыныстайтын екі жақты бітімге ие. Материалдық жағына әсер ететін бір топ келеңсіздіктерге қарсы рухын күшейтіп, толық жеңіске жетуін қамтамасыз ететін теңдессіз сұлулықтар мен мүмкіндіктерге де ие. Бір жағынан, болмысында бар екі жақты бітімнің жағымсыз жағы, екінші жағынан тұқым қуалаушылық жолмен өзіне жұққан теріс қылықтар әрі осыларға қоса қоршаған ортаның ықпалымен күнәға, жаманшылдыққа бойұрған адам баласы Жаратушысына бет бұрғанын кезінде өз құндылығын еш жоғалтпақ емес. Өйткені, күнә жасаған күннің өзінде шынайы тәубаға келіп, Ұлы Жаратушысына бет бұрған әрі күнә жасағаны үшін көз жасын төккендер, Алланың алдында еш күнә жасамадым деп тәуба етпегендер, әсіресе ғибадаттарына сеніп, тәкаппарлық пен астамшылдыққа ұрынғандардан да жоғары тұрады. Күнәнің ең үлкені – адамның өзін күнәсізбін деп білуі. «Өйткені, адам кейде өзін кінәсізбін деп ойлайды, сөйтіп, өркөкіректікке беріліп, алдануы мүмкін. Бұл өзі адам баласы аңғармайтын ләдүнни (рухани, құпия ауд.) кесел. Ол ләдүнни кесел өте қатерлі болғандықтан, адам өзін жазғыратын, даттайтын, ұнатпайтын әрекетке итермелейтін бірнеше себептер табуы керек. Ол кішігірім ағаттықпен адамның біліп немесе білмей шалыс басуы немесе сүрінуі секілді нәрселер болуы мүмкін. Мұндай жағдайда адам өз-өзін ұнату дертіне  шалдықпайтын болады»12.

Адам бойында бар кемшілік адами болмыстың бір бөлшегі әрі Алла бұл жағдайды өте жақсы біледі. Сондықтан да Пайғамбарымыздың (саллаллаһу алайһи уә сәлләм) жоғарыда айтылған хадисі бойынша ешкім де Алланың рақымынан үмітін үзбеуі керек. Бұған қоса, адамзат баласы періштелерден де сабақ алып, жасаған жақсылықтарын алға тартып, өркөкіректенбеуі тиіс. Өйткені, өзін жақсымын деп білу және өзін ақтап отыру қате көзқарас. Неге десеңіз, бүкіл жақсылықтардың бастауы, ол – Алла Тағала. 

Сілтемелер

1. Бухари, Жанаиз 34.

2. Мубарекфури, Тухфатул-Ахуади, V/193.

3.Қазуини, Муфидул-Улум уа Мубидул-Хумум, 281 бет.

4. Абу Нағайм, Хулятул Аулия, III/180.

5. Абу Нағайм, Хулятул Аулия, IV, 247.

6. Мухаммад ибн Абдуллла Һани, Баһжату Санииа, 23 бет.

7. Қушайри, Рисалату Қушайри, 272 бет.

8. В. Читик (W. Chittick) Тасаууфа қыса бір гіріш. 242 бет.

9. Мансур Али Насиф, Тажул-Жами, V/148. Мубарекфури, Тухфатул-Ахуади, V/193.

10. Қушайри, Рисала. 274 бет.

11. Қушайри, Рисала. 274 бет.

12. М.Фатһулла Гүлен, Чизгимизи Булма Иолында,  245 бет.