«Рух» мәселесімен арнайы шұғылданатын адамдар рухты адамның көшірмесі болып табылатын елес денесі ғана емес, сонымен қатар оның бүкіл тағдыры жазылған «кітабы» деп санайды. Сондықтан рухтың болмысын тану арқылы адамның пешенесіне жазылғандарды, бәрін тегіс болмаса да, белгілі бір деңгейде оқып білуге болады дейді. Алайда, Аллаһ тағала адамның тағдыр құпиясын өзі қалаған адамына қалаған деңгейде ғана ашады. 

Мұнымен қоса, бет пішіннен адамның тағдырын оқумен айналысатындар: «Тағдыр денеде сызықтар түрінде көрінеді», – деп, алақандағы сызықтардан адамның басынан өтетін нәрселерді там-тұмдап болса да білуге болатынын алға тартады. Бірақ мұны ғайыпты білу деп түсінбеу керек. Ол – тек Аллаһ тағаланың денемізге орналастырған белгі-ишараларын пайдаланып, адам өмірінің кейбір сәттерін білуге тырысу әрекеті ғана. Ғайыпты тек Аллаһ тағала біледі. Сондай-ақ ғайып тек осы тәріздес болжамдардан ғана тұрмайды.

Аллаһ тағаланың денемізге орналастырған белгі-ишараларына қарап, тағдырды оқуға тырысу Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) заманында да бар еді. Ол кезде осы кәсіппен айналысатындарға «каиф» делінетін. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өзі азат еткен Зәйд ибн Харисаның ұлы Ұсама жайындағы өсек-аяңды тоқтату үшін бір каифты алдыртады. Әке мен бала үстері жабылған күйі жатқан болатын. Тек аяқтары ашық еді. Каиф бірге жатқан әке мен ұлдың аяқтарына қарайды да, бір-біріне қатыстары бар екенін айтады. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) осылайша каиф арқылы өзіне бұрыннан белгілі осы мәселенің ақиқатына халықтың көзін жеткізеді және Айша анамызға (р.а.): «Ей, Айша, Ұсама – Зәйдтен», – деп әрі сүйіншілеп, әрі сүйінген болатын.[1]

Аллаһ тағаланың білдіруімен көп нәрсені білетін Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Ұсаманың жағдайын да білетін еді. Алайда, ол (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) каифты алдырту арқылы халық арасында кең жайылған және әлеуметтік өмірге әбден орныққан осы кәсіпті көпшіліктің көңіліне қонымды дәлел ретінде көрсеткісі келген еді. Каифтың сөзі мен өзінің білгендері бірдей еді, өйткені Құранның сөзімен айтқанда, ол (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) не айтса да, не істесе де, ешбірін өздігінен айтпайды немесе істемейді, Иә, «Ол өздігінен сөйлемейді»[2].

Аталмыш оқиға арқылы осы кәсіпке жұрттың назарын аударғысы келген шығар, өйткені бір мәртесінде ағаштарды будандастырғандарға: «Сіздер бұ дүниелік істерді маған қарағанда жақсы білесіздер», – деген еді.[3] Бұл арқылы ол «Мен білмеймін» дегенді айтқысы келмеген болар. Пайғамбар білмегенде басқа кім білмек? Пайғамбарымыздың неге олай дегендігіне қатысты мәселенің тереңіне бойламай-ақ, шамамыз келгенше бірқатар «мүмкін-ау» деген пікірлерімізді келтірелік:

а) Бәлкім, бұл пайғамбарымыздың сахабаларына деген ілтипаты болар...

ә) Сол кезеңдерде бір топ сахабалар арасында тәухид сырына қайшы келетін барлық нәрсені себептерге тәуелді деген қарабайыр сенімнің сарқыншақтары әлі де қалған болса керек. Һүдәйбия келісіміне қол жеткізетін түні де осыған ұқсас оқиға болған-ды. Жаңбыр жауған болатын. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Бүгін біреулер таңды мүмін болып, енді біреулері кәпір болып атырды», – дейді. Мұның астарлы мәнін сұрағанда, Ол: «Кімде-кім жаңбырды «Шиғра» жұлдызы жауғызды десе, міне, сол адам кәпір, ал кімде-кім Аллаһ жаудырды десе, ол мүмін болып таңды атырды», – деп түсіндіреді.[4]

Сонымен бірге, сол уақытта құрманы будандас-тырса міндетті түрде жақсы өнім береді деген сенім бар еді. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) барлық нәрсенің Аллаһ тағаланың қолында екенін және себептер нәтижеге ықпал етпейтінін осындай қарапайым мысалмен дәріс бергісі келген шығар. «Сіздер бұ дүниелік істерді маған қарағанда жақсы білесіздер» деу арқылы, бәлкім, себептерді ескермеудің де дұрыс еместігін көрсеткісі келген болар.

б) Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) ақырзаманға дейін келетін адамдарға пайғамбар әрі имам болғандықтан, оның сөзі шариғаттың бұйрығы ретінде қабылдануы мүмкін еді. Алайда, өмірде шариғатқа қатысы жоқ немесе ешқандай үкім берілмегендіктен қалыпты іс болып саналатын тәжірибе мен уақыттың еншісіне тиесілі бірталай мәселелер бар. Қазіргі кезде ғылымның дамығаны соншалықты – балапанның жұмыртқадан шығуы үшін қүрік тауықтың 21 күн бойы жұмыртқаны басып жатуының қажеті жоқ. Бүгінде олар арнайы камераларда арзан әрі оңай жолмен балапан басып шығарады. Сондай-ақ, өсімдік пен жеміс ағаштарының өнімін арттырып, аз уақытта көп өнім алу үшін жылыжайлар (теплица) пайда болды. Мүмкін, болашақта басқа да энергия көздері табылып, мәселен, ғарышта арнайы үлкен айналар орналастырып, күннің жылуы мен энергиясы қыс мезгілінде де жер шарының белгілі бір аймағына жіберіліп, Құранның сөзімен айтқанда, «төрт мезгілде жеміс беретін ағаштар тәрізді», жылдың төрт мезгілінде де өнім алуға болатын және соның нәтижесінде зекет беретін ешкім қалмайтындай дәрежеде молшылық заман орнайтын шығар.

в) Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Сіздер бұ дүниелік істерді маған қарағанда жақсы білесіздер», – деу арқылы болашақтағы ізденіске тұспал жасап отыр. Басқаша айтқанда, бұл «Будандастырыңдар» немесе «Будандастырмаңдар» деп бұйырып, адамның еркін құрсауламастан, үмбетін еңбекке және ізденуге ынталандыру еді.

Қорыта айтқанда, тағдырға сену – нағыз мүмін болудың қажеттілігі. Аллаһқа, пайғамбарларға, періштелерге, кітаптарға, хашірге (өлгеннен кейін қайта тірілуге) қалайша сенсек, тағдырға да сондай дәрежеде сенуіміз керек. Бұл иман негіздері – мәңгілік бақытқа бастайтын пәни өмірдің басты қағидалары мен тіректері. Бұл қағидалардың қайсыбіріне деген немқұрайдылық болашағымызға өз қолымызбен балта шапқанмен тең.

Құран аяттары мен хадистерде тағдыр мәселесі көп қозғалған. Бәлкім, хашірден кейін ең көп айтылған мәселе – осы тағдыр мәселесі болар. Көптеген хадис-терде тағдыр мәселесі басқа иман шарттары арасында емес, мән-маңызына қарай көбіне Аллаһ тағала мен Оның ұлық сипаттары түсіндірілген жерде және солармен қатар қарастырылады. Бұл – Аллаһ тағалаға толық мағынада иман еткісі келген мүміннің тағдырға да иман етуіне тура келеді деген сөз. Басқаша айтқанда, тағдырға илану – Аллаһ тағалаға толық иман етудің бір шарты яғни тағдырға сенбеген адам Аллаһқа және Оның ұлылығына да толық сенбеген болып саналады.

Тағдырға әркім өз таным дәрежесіне қарай сенеді. Өйткені, әрбір адам Аллаһты өзінше танып, өзінше Онымен қарым-қатынас құрады. Имандылықтың әліппесін енді ғана үйрене бастаған не бастаған жерінде бөгелген адам тағдырға тек діни рәсім ретінде ғана сенеді. Ал, ғибадатты жан-тәнімен беріле жасайтын және руханияттың ұшар шыңына шыққан тақуа жандар барлық нәрседен Аллаһ тағаланың «құдіретін» көргендіктен, олар құдси хадисте айтылғандай. Аллаһтың «көретін көзі, еститін құлағы, ұстайтын қолы»...[5] сөзіне лайық болып, ешбір ойланбастан «Бейне бір саусағымды да Аллаһтың қимылдатқанын көргендеймін» дейді. Бұл – терең таным-түсінік пен биік деңгейдің белгісі.

Тағдыр – білімге, іс-әрекетке қатысты мәселе емес, ол ең алдымен ар-ұждан мен адамның ішкі жан-дүниесіне қатысты мәселе. Бал жемеген адамға балдың дәмін, құрамын және пайдалы жақтарын қанша айтып түсіндіргеніңізбен сіздің бүкіл талпынысыңыз, оған жарты қасық балдың дәмін татып көргендей әсер бермейді. Аллаһ тағалаға, пайғамбарлық пен Құранға қатысты мәселелерді ғылыми анализдің көмегімен түсіндіруге болар, ал тағдырды Аллаһ тағаланың ұлық істерін көріп тұрғандай бүкіл жан-тәніңмен түйсіне білу үшін ар-ұжданға үңілу керек.

Тағдыр мәселесінде аса мұқияттылық танытқан абзал. Тайғақ жерде адамның кез келген сәтте тайып құлау қаупі бар. Міне, тағдыр мәселесі де осы тайғақ жерге ұқсас. Сондықтан да кейбір ғалымдар шәкірттеріне тағдыр мәселесі жайлы сөйлесуге тыйым салған және олардың «Сіз айтып отырсыз ғой», – деген уәждеріне: «Айтуын айтсам да, төбемде құс қонақтап отырғандай, соны ұшырып алардай борша-борша терге түсіп, аса сақтықпен, айтып отырмын», – деп жауап берген.

Тағдыр туралы өзгеге түсіндіру не өзің түсіну үшін алдымен мына төрт негізгі мәселені жақсылап ұғынып алу керек. Тағдырға қатысты әрбір мәселені осы төрт негіз бойынша түсіндіруге болады:

1)   Тағдырдың мәртебелері: иләһи ілімдегі жоспар, жазу, ерік, жаратылыс;

2)   Аллаһ тағаланың шексіз ілімі мен Оның «өткен күн», «қазіргі уақыт» және «болашақты» түгел қамтып, бір сәт секілді тегіс білуі;

3)   Адамның өз еркі: оның мәні мен бар екендігіне дәлелдер;

4)   Тағдыр мен адамның өз қалауының арасындағы үйлесімділік пен байланыс.

"Иман аясында" кітабынан алынды

[1]     Бұхари, Фәдәилу асхабин-нәби 17; Мүслім, Рада 40.

[2]     Нәжм сүресі, 53/3.

[3]     Мүслім, Фәдәил 141; сондай-ақ қараңыз: Ибн Мәжә, Рухун 15. 

[4]     Бұхари, Истисқа 27; Мүслім, Иман 125; Әбу Даууд, Тыбб 22.

[5]     Бұхари, Риқақ 38.